የህወሓት ኢንዶውመንቶች እዳ ሲወራረድ
(በፍቱን ታደሰ)
ሰሞኑን ህወሓት በባለቤትነት የሚያስተዳድራቸው 34 ግዙፍ የቢዝነስና የፋይናንስ ተቋማት የባንክ ሂሳባቸው ሙሉ በሙሉ መታገዱን ፌዴራል መንግስት አስታውቋል፡፡ ኤፈርት (ትዕምት/ ትካል ዕግሪ ምትካል ትግራይ) ተብሎ የሚታወቀው የትግራይ መልሶ ማቋቋም ድርጅት ህወሓት በ17 አመት የትጥቅ ትግል ወቅት አገኘሁት ባለው ሃብት እንዳቋቋመው ይህንን ግዙፍ የኢንቨስትመንት ተቋም በኃላፊነት የመሩት አቶ ስብሃት ነጋና የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር አቶ መለስ ዜናዊ ደጋግመው ይናገሩ ነበር፡፡
በሃገራችን በንግድና በኢንቨስትመንት የተሰማሩ የግልና የመንግስት ተቋማት ላይ ፍትሃዊ የሆነ ነጻ የገበያ ውድድር እንዳይኖር የመንግሰትን ስልጣን በተቆጣጠረው ህወሓት ድጋፍ ጫና ያሳድራል በሚል ከፍተኛ ቅሬታ ቢቀርብበትም የሃገሪቱን መሪ ጨምሮ ሁሉም የኢህአዴግ አመራሮች ለኤፈርት አስፈላጊነት ሽንጣቸውን ገትረው ይከራከሩ ነበር፡፡ የኤፈርት ድርጅቶች ሚሊዮኖችን ከባንክ ሲበደሩ ምንም አይነት ማስያዣ (Collateral) ማቅረብ አይጠበቅባቸውም፤ ይባስ ብሎ ብድሩንም ሳይከፍሉ ይቀርና በጠቅላይ ሚኒስትሩ ትእዛዝ የተበላሸ ብድር ወይም በኪሳራ ምክንያት ሊመለስ የማይችል ብድር (bad debt) ተብሎ እንዲሰረዝ ይደረጋል፡፡
ኢንዱስትሪዎች፣ ፋብሪካዎች፣ ሜካናይዝድ እርሻዎች፣ የማእድን ቁፋሮዎች፣ የህዝብና የጭነት ትራንስፖርት አገልግሎቶች፣ ግዙፍ የፋይናንስ ተቋማት፣ ወዘተ. በኤፈርት ቁጥጥር ስር የሚገኙ ሲሆን የእነዚህ ተቋማት ዋነኛ የፋይናንስ ምንጭ በከፍተኛ የመንግስት ባለስልጣናት ጫና ከባንክ የሚገኝ ብድር ነው፡፡ ብድሩም በቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር ካቢኔ ውሳኔ የተበላሸ ብድር (bad debt) ተብሎ እንዲሰረዝ ይደረጋል፡፡
በኤፈርት ስር የሚገኙት ከዘጠና በላይ ፋብሪካዎች፣ የንግድ ተቋማት፣ የፋይናንስና ኢንሹራንስ ኩባንያዎች፣ ወዘተ. ሁሉም በሃያ አመታት ውስጥ ከመነሻ ካፒታላቸው እስከ 600 እጥፍ እድገት አሳይተው ቢሊየነር ቢሆኑም የተበደሩትን የባንክ ብድርም ሆነ የመንግስት ግብር አይከፍሉም፡፡ የተወሰኑትን ድርጅቶች የተነሱበትንና የደረሱበትን የካፒታል መጠን ስንመለከት፡- ጉና ኮርፖሬት በ10 ሚሊዮን ብር መነሻ ካፒታል ተቋቁሞ አሁን ከ6ቢሊዮን ብር በላይ ካፒታል ያንቀሳቅሳል፣
መሶቦ ሲሚንቶ በ240 ሚሊዮን ብር መነሻ ካፒታል ተቋቁሞ አሁን 9 ቢሊዮን ብር ካፒታል ያንቀሳቅሳል፣ ደደቢት ባንክ በ20 ሚሊዮን ብር መነሻ ካፒታል ተመስርቶ አሁን 9 ቢሊዮን ብር ካፒታል ላይ ደርሷል፣ ብሩክ ኬሚካል በ20 ሚሊዮን ብር ተቋቁሞ አሁን ካፒታሉ 6 ቢሊዮን ብር ደርሷል፣ ሱር ኮንስትራክሽን በ100 ሚሊዮን ብር ካፒታል ተመስርቶ ዛሬ 7 ቢሊዮን ብር ደርሷል፣ መስፍን ኢንጅነሪንግ ካፒታሉ ከ180 ሚሊዮን ወደ 10 ቢሊዮን አድጓል፡፡ ሁሉም የኤፈርት ድርጅቶች ከ40 እስከ 700 እጥፍ
ካፒታላቸውን አሳድገዋል፡፡
የኤፈርት ድርጅቶች ፍትሃዊ ያልሆነ የገበያ ውድድር እንዲፈጠር አድርገዋል በሚል ከሚከሰሱበት ምክንያት አንዱና ዋነኛው በኢንትንዶውመንት ስም ተመዝግበው የመንግስት ግብር አለመክፈላቸው ሲሆን ከውጭ የሚያስገቡት ጥሬ እቃም ሆነ ተሸከርካሪ ያለቀረጥ መግባቱም በንግዱ አለም ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ አሳርፏል፡፡ በአቶ ገብረየስ ቤኛ የሚመራውን አማልጋሜትድን ጨምሮ በርካታ ግዙፍ ድርጅቶችን ከስመው ከገበያ እንዲወጡ አድርጓል፡፡ በደፈናው ንብረትነቱ የትግራይ ህዝብ ነው ቢባልም ትክክለኛ ባለቤቱ ግን ማን እንደሆነ እንኳን የማይታወቀው ኤፈርት የህወኃት ቁንጮ አመራሮች ገቢውን እንደሚከፋፈሉት ይነገራል፡፡
ከባንክ የተበደረውን ለመክፈል ባለመቻሉ የሚቀርብበትን ወቀሳ ለማስተባበል ባለስልጣናቱ አትራፊ ድርጅት አለመሆኑን ይናገራሉ፡፡ በተቃራኒው ደግሞ ለምሳሌ አቶ ስብሃት ነጋ በአንድ ወቅት ስለ ኤፈርት ሲናገሩ “ኤፈርት ሃገር ውስጥ አሉ ከሚባሉት ሃገራዊ ባለሃብቶች ወይም ኮርፖሬሽኖች በሃብት የመጀመሪያውን ደረጃ የያዘ ነው” ብለዋል፡፡
የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር አቶ መለስ ዜናዊም ኤፈርት ትልቅ ሃብት ያፈራና ለአገር እድገት ከፍተኛ አስተዋጽኦ በማድረግ ላይ የሚገኝ ድርጅት መሆኑን ደጋግመው ይናገሩ ነበር፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ድርጅቱ ብድሩን መክፈል አልቻለም እየተባለ ከህግ አግባብ ውጭ በቢሊዮን የሚቆጠር ገንዘብ የተበላሸ ብድር እየተባለ እንዲሰረዝለት ተደርጓል፡፡ የኤፈርት ኩባንያዎች ከኢትዮጵያ ልማት ባንክ የተበደሩት ከ2.6 ቢሊዮን ብር በላይ አለመመለሱ ታውቋል፡፡
ሰሞኑን ከመንግስት በተሰጠው መግለጫ እንደታወቀው 34 የኤፈርት ድርጅቶች የባንክ ሂሳብ እንዲታገድ ተደርጓል፡፡ ለኤፈርት ድርጅቶች በቢሊዮን አበድረው በወቅቱ ሃገር እየመሩ በነበሩ የህወሓት አመራሮች ተጽእኖ ገንዘባቸው ያልተመለሰላቸው ባንኮች ሂሳባቸውን የሚያወራርዱበት ጊዜ አሁን ነው፡፡ እነዚህ ድርጅቶች በብድር የወሰዱት ገንዘብ የህዝብ ገንዘብ በመሆኑ ሊመለስ ይገባል፡፡
